David Epstein mở đầu cuốn sách bằng cách so sánh hai cách tiếp cận thành công: Tiger Woods và Roger Federer. Tiger Woods là ví dụ kinh điển về chuyên môn hóa sớm,được gia đình định hướng chơi golf từ nhỏ và dành cả đời để hoàn thiện kỹ năng. Ngược lại,Roger Federer thử nghiệm nhiều môn thể thao khác nhau trước khi tập trung vào quần vợt. Dựa trên thống kê của mình (ở vị trí phóng viên thể thao),Epstein chỉ ra nhiều vận động viên thành công có hành trình giống Federer hơn là Woods.

Bìa "Biết rộng để hiểu sâu",sách 464 trang,do Tôn Thất Kỳ Văn dịch,ra mắt trong nước năm 2024. Tác phẩm bản tiếng Anh có tên "Range: Why Generalists Triumph in a Specialized World" của David Epstein,phát hành năm 2019,vào danh sách bán chạy của New York Times,vào top 6 giải thưởng "Sách kinh doanh của năm" do Financial Times bình chọn. Ảnh: Nhà xuất bản Thế giới

Cuốn sách được chia thành nhiều chương,mỗi chương tập trung vào một khía cạnh của việc phát triển tư duy đa dạng. Qua các ví dụ,tác giả cho rằng người có kiến thức rộng thường có khả năng tư duy linh hoạt hơn và tìm ra các giải pháp sáng tạo cho vấn đề. Ngược lại,những người quá chuyên sâu vào một mảng có thể gặp trở ngại khi đối diện với những tình huống đòi hỏi sự kết nối liên ngành.

Ở chương 5,tác giả dùng nhà thiên văn học Johannes Kepler (1571-1630) làm minh chứng cho luận điểm rằng thành công đột phá thường đến từ những người có tư duy rộng,sẵn sàng thử nghiệm nhiều phương pháp. Kepler không chỉ là một nhà thiên văn mà còn có nền tảng về toán học,vật lý,triết học và quang học. Khi nghiên cứu về quỹ đạo hành tinh,ông phải sử dụng hàng loạt phép so sánh tương đồng,vận dụng kiến thức về ánh sáng,nhiệt,dòng chảy,cân thăng bằng,nam châm,để khám phá ra ba định luật chuyển động của hành tinh.

Tác giả cũng bàn sâu hơn về hiệu ứng "match quality" - khái niệm mô tả cách mỗi người tìm ra công việc phù hợp nhất với họ bằng cách thử nghiệm đa ngành thay vì chuyên môn hóa ngay từ đầu. Một ví dụ tiêu biểu là Vincent van Gogh,người từng làm giáo viên,nhà buôn tranh,nhân viên hiệu sách,người truyền giáo trước khi tìm thấy đam mê với hội họa. Chỉ trong những năm cuối đời,Van Gogh mới chuyên tâm vẽ tranh. Tuy nhiên,kỳ tích xuất hiện khi ông tạo ra những tác phẩm đột phá mà nhiều họa sĩ đương thời chuyên tâm từ trẻ khó sánh kịp.

Một ví dụ khác là Charles Darwin,cha đẻ của học thuyết tiến hóa. Ông từng học y khoa,thực vật học,địa chất học,triết học,thậm chí có thời gian nghiên cứu Kinh Thánh,trước khi tìm được đam mê của đời mình và có những phát hiện gây chấn động trong ngành khoa học tự nhiên.

Tác giả David Epstein trong một sự kiện TED Talk. Ảnh: Enna Bartlett

Epstein không hạ thấp chuyên môn hóa,nhưng ông lập luận rằng nó sẽ hiệu quả hơn ở các lĩnh vực có "luật chơi" rõ như golf hay cờ vua. Tuy nhiên,trong đa số ngành nghề và cuộc sống thực,nơi thông tin không hoàn hảo,tình huống thay đổi liên tục,việc kết hợp nhiều kỹ năng giúp con người dự đoán và giải quyết tình huống tốt hơn.

Về giáo dục,cuốn sách đề cao việc trẻ em phát triển tư duy linh hoạt và khả năng thích nghi. Theo tác giả,trẻ có cơ hội thử nghiệm đa dạng thường có khả năng giải quyết vấn đề tốt hơn so với những trẻ bị ép buộc theo một lộ trình duy nhất từ nhỏ. Ông nhấn mạnh vai trò của học tập liên ngành và khuyến khích cha mẹ giúp con học từ thất bại,thay vì sợ sai lầm. Qua nhiều ví dụ,Epstein cho thấy rằng những người đạt thành tựu lớn nhất,như J.K.Rowling (tác giả Harry Potter),không phải xuất sắc ngay từ đầu mà đã thử nghiệm,thất bại,rút kinh nghiệm và điều chỉnh hướng đi.

Tác phẩm trích dẫn nhiều nghiên cứu tâm lý,giáo dục và kinh tế để củng cố luận điểm của tác giả. Epstein xây dựng từng chương với cấu trúc chặt chẽ: Luận điểm đan xen với câu chuyện,phỏng vấn,nghiên cứu và giai thoại. Cuối mỗi chương,ông tóm tắt các điểm chính và kết thúc bằng một câu văn kích thích sự tò mò để dẫn sang chương sau.

Vốn là phóng viên thể thao,Epstein có văn phong dễ hiểu,không quá hàn lâm,phù hợp với đại chúng. Dù bạn có đồng ý với quan điểm của ông hay không,đây vẫn là một cuốn sách cung cấp nhiều thông tin thú vị về danh nhân thế giới và hành trình của họ.

Khi ra mắt,Range nhanh chóng trở thành một trong những cuốn sách được thảo luận nhiều nhất về chủ đề học tập và phát triển sự nghiệp. Malcolm Gladwell,tác giả của The Tipping Point (Điểm bùng phát) và Adam Grant - viết cuốn Think Again - khen tác phẩm của Epstein có góc nhìn và cách tiếp cận vấn đề độc đáo.

Bill Gates đưa Range vào danh sách "Phải đọc" của ông. Trên blog cá nhân,Gates cho biết chính ông là minh chứng sống cho luận điểm của sách. "Khi còn nhỏ,tôi thường lén ra khỏi phòng ngủ ở tầng hầm để lập trình vào ban đêm tại Đại học Washington,nhưng niềm đam mê với máy tính của tôi luôn được hòa trộn với nhiều sở thích. Tôi đã dành rất nhiều thời gian để đọc sách về nhiều chủ đề",ông Gates viết.

Tỷ phú Mỹ cũng cho rằng một trong những lý do chính khiến Microsoft phát triển là vì họ suy nghĩ rộng hơn so với các công ty khởi nghiệp khác trong thời kỳ đó: "Chúng tôi không chỉ tuyển dụng những lập trình viên xuất sắc mà còn những người có kiến thức rộng rãi. Tôi thấy những thành viên trong nhóm này là những người tò mò nhất và có những mô hình tư duy sâu sắc nhất".

David Epstein,42 tuổi,là nhà báo người Mỹ,từng cộng tác tại ProPublica và Sports Illustrated. Epstein tốt nghiệp Đại học Columbia,lấy bằng cử nhân khoa học môi trường và thiên văn học,bằng thạc sĩ khoa học môi trường và báo chí. Anh đã kết hôn và có một con trai.

Ân Nguyễn